Levenseinde-diensten in Europa: de toelaatbaarheid van nationale beperkingen – 2024

Reeks gezondheidsrecht

Beschrijving

Auteur: Loos S.

Type werk:

Uitgever: Larcier, Antwerpen - Gent - Cambridge 2024

Aantal pagina's: P. 571

Barcode: GT00011291

ISBN: 9789400018105

Beschikbaar: ja

Uitleeninformatie

Deel van:

Aantal exemplaren: 1

Uitleenbaar: Ja

Plaatskenmerk:

MED 1 LOOS 2024
Stradalex

Korte inhoud:

Inhoudstabel:

Larcier-Intersentia
xiii
INHOUD
Voorwoord
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . v
Dankwoord
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ix
Overzicht tabellen en figuren. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xxi
INLEIDEND DEEL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
Hoofdstuk I.
Situering en maatschappelijke relevantie
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
Afdeling I. Context en probleemstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
Afdeling II. Relevantie van het probleem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Afdeling III. Doelstellingen van het onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
Hoofdstuk II.Onderzoeksvragen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Hoofdstuk III.Structuur
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Hoofdstuk IV.Methodologie
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Hoofdstuk V.Afbakening
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Afdeling I. Reikwijdte en grenzen van het onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Afdeling II. Begrippenkader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
§ 1. Levenseinde-diensten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
§ 2. Extraterritorialiteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
§ 3. Mensenrechtelijk kader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
§ 4. Europeesrechtelijk kader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
§ 5. Europa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
Afdeling III. Verantwoording van de landenkeuze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

DEEL I.
MENSENRECHTELIJK KADER: NATIONAAL PERSPECTIEF . . . . . . . . . . 27
Hoofdstuk I.“Margin of appreciation”-doctrine. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Afdeling I. “Margin of appreciation”: algemene toepassing. . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
§ 1. Oorsprong . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
§ 2. Toepassingsbereik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
§ 3. Functie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
§ 4. Factoren die de omvang van de “margin of appreciation” bepalen . . . . . . . . 36
A. De “common ground”-factor: aan- of afwezigheid van eenEuropese consensus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
B. Het “better placed”-argument . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
C. Aard en gewicht van het aangetaste recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
Afdeling II. Toepassing van de “margin of appreciation
” op levenseinde-diensten: relevantie beperkt tot artikel 8 EVRM en de positieve compo-
nent van artikel 2 EVRM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
Hoofdstuk II.EHRM-rechtspraak over artikel 8: algemene beginselen. . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
Afdeling I. Legaliteitstoets . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
§ 1. “Legal basis”: vereiste van een basis in het nationale recht . . . . . . . . . . . . 44
§ 2. “Accessibility”: vereiste van toegankelijkheid of kenbaarheid . . . . . . . . . . 45
§ 3. “Foreseeability”: vereiste van voorzienbaarheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
Afdeling II. Legitiem doel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
Afdeling III. Proportionaliteitstoets . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
Hoofdstuk III.EHRM-rechtspraak over levenseinde-diensten: artikel 8 EVRM, de
positieve component van artikel 2 EVRM en de “
margin of appreciation”. . 51
Afdeling I. “Assistance to die”: zes arresten sinds 2002 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
Afdeling II. EHRM-rechtspraak ten aanzien van restrictieve “
assisteddying”-regimes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
§ 1.
Pretty t. Verenigd Koninkrijk. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
A. Feitenrelaas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
B. Beoordeling door het EHRM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
§ 2.Koch t. Duitsland. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
A. Feitenrelaas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
B. Beoordeling door het EHRM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

Afdeling III. EHRM-rechtspraak ten aanzien van permissieve “assisted
dying”-regimes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
§ 1.Haas t. Zwitserland. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
A. Feitenrelaas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
B. Beoordeling door het EHRM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
§ 2.Gross t. Zwitserland. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
A. Feitenrelaas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
B. Beoordeling door het EHRM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
C. “Dissenting opinion” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
§ 3.Mortier t. België. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
A. Feitenrelaas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
B. Beoordeling door het EHRM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Afdeling IV.Lambert e.a. t. Frankrijk. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
§ 1. Feitenrelaas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
§ 2. Beoordeling door het EHRM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
§ 3. Verdere ontwikkelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
Hoofdstuk IV.EHRM en “assisted dying”: mensenrechtelijke principes die lidstaten
moeten respecteren bij de regulering van levenseinde-diensten. . . . . . . . . . . . 81
Afdeling I. Algemene tendens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
§ 1. Houding van het EHRM ten aanzien van “
assisted dying” / “endof life” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
§ 2. Toepassing van de “margin of appreciation” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
Afdeling II. Mensenrechtelijk kader voor de regulering van levenseinde-
diensten door lidstaten met restrictieve “
assisted dying”-regimes . . . . . . . . . . . . 85
Afdeling III. Mensenrechtelijk kader voor de regulering van levenseinde-
diensten door lidstaten met permissieve “
assisted dying”-regimes . . . . . . . . . . . 89
Hoofdstuk V.Mensenrechtelijk kader (nationaal): conclusie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95

DEEL II.
EUROPEESRECHTELIJK KADER: GRENSOVERSCHRIJDENDEIMPLICATIES VAN NATIONALE WETGEVING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
Hoofdstuk I.Hoe het Hof van Justitie het EU-landschap inzake grensoverschrijdende
gezondheidszorg vormgaf. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

Hoofdstuk II.Vallen euthanasie en geassisteerde zelfdoding onder het toepassings-
gebied van het EU-recht?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
Afdeling I. Richtlijn 2011/24/EU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
Afdeling II. Verordening 883/2004 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
Afdeling III. Artikel 56 VWEU (vrij verkeer van diensten) . . . . . . . . . . . . . . . . 111
Afdeling IV. Tussentijdse conclusie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
Hoofdstuk III.Welke beleidsruimte hebben EU-lidstaten om de in- en uitstroom van
EU-burgers te beperken?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
Afdeling I. Weigering om tegemoet te komen in de kosten van grensover-
schrij dende euthanasie of hulp bij zelfdoding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
§ 1. Lidstaten die euthanasie en geassisteerde zelfdoding verbieden . . . . . . . . 118
§ 2. Lidstaten die euthanasie en/of geassisteerde zelfdoding onder
voorwaarden toelaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
A. Voorwaarden in Verordening 883/2004 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
B. Voorwaarden in de rechtspraak van het HvJ en in Richtlijn
2011/24/EU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
§ 3. Verhouding tussen Verordening 883/2004 en Richtlijn 2011/24/EU . . 135
§ 4. Samenvattend overzicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
Afdeling II. Voorwaarden waaraan een beperking van de uitoefening van
de fundamentele vrijheden (VWEU) moet voldoen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
§ 1. Algemeen kader: aan welke voorwaarden moet een nationale
beperkende maatregel voldoen om in overeenstemming te zijn met
het primaire EU-recht? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
A. Het nastreven van een legitieme doelstelling: rechtvaardigingsgronden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
1. Artikel 52 VWEU en dwingende redenen van algemeenbelang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
2. Afwezigheid van harmonisatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
3. Verschil tussen beperkingen op grond van artikel 52
VWEU en beperkingen op grond van de “rule of reason ” . . . 150
B. Evenredigheidsbeginsel: van rechtvaardigingsgrond naargerechtvaardigde beperking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
1. Geschiktheid van de maatregel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
2. Noodzakelijkheid van de maatregel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
3. Proportionaliteitsensu strictovan de maatregel . . . . . . . . . . . 158
C. Bewijslast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
§ 2. De “margin of discretion”-doctrine in de rechtspraak van het HvJ . . . . . . . 163
A. Enkele inleidende kanttekeningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163

1. Link met het evenredigheidsbeginsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
2. Gebrek aan transparantie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
B. Discretionaire bevoegdheid van de lidstaten in ethisch beladen kwesties: factoren die de toekenning van een “
margin ofdiscretion” kunnen rechtvaardigen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
1. Afwezigheid van (maximum)harmonisatie . . . . . . . . . . . . . . . 166
2. Openbare zedelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
3. Openbare orde, openbare veiligheid en volksgezondheid . . . . . 174
4. Nationale identiteit: het belang van constitutionelewaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
5. Bescherming van grondrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
6. Analyse van de (extra)territorialiteit van de aan bodgekomen beperkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
7. Evaluatie van bovenstaande factoren in het licht vannationale beperkingen van de grensoverschrijdende
toegang tot euthanasie en geassisteerde zelfdoding . . . . . . . . 193
C. Welke limieten worden er gesteld aan de “margin ofdiscretion” in ethisch beladen kwesties? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
1. Strikte interpretatie van het concept “openbare orde” . . . . . . 197
2. Discriminatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
Afdeling III. Europese en nationale rechtspraak over (on)aanvaardbare
belemmeringen van de toegang tot grensoverschrijdende gezondheidszorg . . 210
§ 1.Grogan
(EU) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
A. Context en arrest. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
B. Bedenkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
§ 2.Blood
(Engeland en Wales) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
A. Context en arrest. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
B. Bedenkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
Afdeling IV. Europese en nationale rechtspraak over (on)aanvaardbare
belemmeringen in andere gevoelig liggende kwesties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
§ 1. In aanvulling op de reeds besproken arresten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
§ 2.Koestler
(EU) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
Afdeling V. Recapitulatie: hoe veralge meen baar zijn de arresten
Grogan,BloodenKoestler? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
Afdeling VI. Tussentijdse conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
Afdeling VII. Richtlijn 2005/36/EG betreff
ende de erkenning van
beroeps kwalifi
caties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242
§ 1. Afb
akening: grensoverschrijdende dienstverlening door artsen . . . . . . . 245
§ 2. Titel II van Richtlijn 2005/36/EG: vrije dienstverrichting . . . . . . . . . . . 248
A. Basisregels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248
B. Uitzondering voor gezondheidszorgberoepen . . . . . . . . . . . . . . . . . 256

1. Uitzondering niet van toepassing op automatischerkende artsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
2. Uitzondering wel van toepassing op andere artsen . . . . . . . . 259
3. Modaliteiten van de uitzonderingsregel . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
C. Grensoverschrijdende dienstverrichting door artsen: schematisch overzicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262
D. Interpretatievraagstukken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
§ 3. Euthanasie uitvoeren waar het legaal is: artsen zonder grenzen? . . . . . . . . 267
A. Belgisch Raadgevend Comité voor Bio-ethiek . . . . . . . . . . . . . . . . . 267
B. Euthanasie over de grenzen heen: Richtlijn 2005/36/EG als duidelijk signaal tegen een nationaliteits- of vestigingsvereiste
voor artsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
Hoofdstuk IV.Europeesrechtelijk kader: conclusie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277
DEEL III.MENSENRECHTELIJK KADER: GRENSOVERSCHRIJDENDPERSPECTIEF . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281
Hoofdstuk I.EHRM-rechtspraak inzake reproductieve rechten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285
Afdeling I. Relevantie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285
§ 1. Arresten over nationale reproductieve gezondheidszorg . . . . . . . . . . . . 285
A. Toepassing van de “margin of appreciation”-doctrine in het
kader van artikel 8 EVRM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286
B. EHRM en reproductieve gezondheidszorg: gelijk(w)aardige
principes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288
§ 2. Een wens zonder grens: reizen voor de gewenste behandeling . . . . . . . 294
A. Grensoverschrijdende fertiliteitszorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294
1. Begrip en cijfers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294
2. Drijvende factoren achter dit fenomeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298
3. Implicaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299
B. De grens over voor abortus: het voorbeeld van Ierland . . . . . . . . . 300
C. Terugkoppeling: reizen voor euthanasie of hulp bij zelfdoding . . 303
1. Cijfers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303
2. Drijvende factoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305
3. Implicaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306
Afdeling II. Grensoverschrijdende elementen in arresten over reproduc-
tieve rechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
07
§ 1. Mogelijkheid om te reizen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307

A.
A, B en C t. Ierland
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308
B.
S.H. e.a. t. Oostenrijk
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311
C. Kritische bedenkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314
D.
Key takeaways
voor dit onderzoek: algemene principes . . . . . . . . 317
§ 2. Recht op (toegang tot) informatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320
A.Open Door enDublin Well Woman t. Ierland . . . . . . . . . . . . . . . . . 320
B.Women on Waves e.a. t. Portugal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322
C.Key takeawaysvoor dit onderzoek: algemene principes . . . . . . . . 325
Hoofdstuk II.EHRM-rechtspraak over beperkingen die zich in allerhande grens-
overschrijdende situaties kunnen voordoen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327
Afdeling I. Discriminatie op grond van nationaliteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327
§ 1. Het discriminatieverbod in de rechtspraak van het EHRM. . . . . . . . . . 328
§ 2. Toepassing van de “margin of appreciation”-doctrine in geval van
ongelijke behandeling op grond van nationaliteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333
§ 3. Mogelijke discriminatievraagstukken in het kader van grensover-
schrijdende levenseinde-diensten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336
A. Directe discriminatie: nationaliteitsvereiste . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336
1. De arts/patiënt heefteen feitelijke band opgebouwd metde lidstaat van bestemming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338
2. De arts/patiënt heeftgeen feitelijke band opgebouwd metde lidstaat van bestemming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341
3. Specifieke situatie van artsen die net over de grens wonen of werken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346
B. Indirecte discriminatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 348
1. Vereiste van een voldoende langdurige en diepgaande arts-patiëntrelatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351
2. Verblijfsvereiste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353
3. Anciënniteitsvereiste voor artsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354
Afdeling II. Strafrechtelijke of disciplinaire sancties voor in het buiten-
land gestelde (legale) handelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 356
§ 1. Geen straf zonder wet (art. 7 EVRM) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357
A. Het concept “straf ” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358
B. Algemene beginselen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360
1. Vereiste van toegankelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360
2. Vereiste van voorzienbaarheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361
3. Principe van niet-retroactiviteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363
C. Rechtmatigheid van strafrechtelijke sancties tegen terug-
kerende artsen, familieleden of vrienden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364
§ 2. Recht op eerbiediging van het privéleven (art. 8 EVRM) . . . . . . . . . . . . 366

A. Disciplinaire en/of strafrechtelijke sancties tegen terugke-
rende artsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367
1. De ernstdrempel in arbeidsgerelateerde geschillen . . . . . . . . 367
2. De (on)voorzienbaarheid van (de negatieve gevolgen
van) een sanctie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369
3. Sancties tegen terugkerende artsen gewikt en gewogen . . . . 371
B. Strafrechtelijke sancties tegen terugkerende familieleden of
vrienden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378
Hoofdstuk III.
Mensenrechtelijk kader (grensoverschrijdend): conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . 385

DEEL IV.
CAPITA SELECTA: EEN BLIK OP ANDERE RELEVANTE KADERS . . . . 389
Hoofdstuk I.
Internationaal privaatrecht (IPR) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391
Afdeling I. Focus op het toepasselijk recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391
Afdeling II. Het toepasselijk recht bij grensoverschrijdende euthanasie . . . . . 392
§ 1. Het (actueel) euthanasieverzoek van de patiënt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392
§ 2. De procedure tot aan de uitvoering van de euthanasie . . . . . . . . . . . . . . 399
§ 3. De rechtsvordering door de nabestaanden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401
§ 4. De exceptie van (internationale) openbare orde als troef? . . . . . . . . . . . 402
Afdeling III. Aansporing tot verder onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 403
Hoofdstuk II.Strafrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405
Afdeling I. Beginselen van extraterritoriale rechtsmacht en hun implica-
ties voor grensoverschrijdende euthanasie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 406
Afdeling II. Extraterritoriale rechtsmacht bij grensoverschrijdende eutha-
nasie binnen de EU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 411
Afdeling III. De wenselijkheid van extra territoriale rechtsmacht bij grens-
overschrijdende euthanasie binnen de EU. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415
Afdeling IV. Aansporing tot verder onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 418

DEEL V.
NATIONALE BEPERKINGEN VAN DE GRENSOVERSCHRIJDENDE
TOEGANG TOT LEVENSEINDE-DIENSTEN IN
EUROPA . . . . . . . . . . . . . 421
Hoofdstuk I. Euthanasie en hulp bij zelfdoding in Europa: een situatieschets . . . . . . . . . . 423

Hoofdstuk II.Nationale beperkingen van het grensoverschrijdend levenseinde-verkeer
. . 437
Afdeling I. Restrictieve regimes: bestaande en denkbare uitstroombeper-
kingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. 438
§ 1. Weigering om tegemoet te komen in de kosten van grensover-
schrijdende euthanasie of hulp bij zelfdoding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 438
§ 2. Verbod om informatie te verspreiden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 439
§ 3. Reisverbod (voor patiënten) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440
§ 4. Risico op disciplinaire sancties voor terugkerende artsen . . . . . . . . . . . 441
§ 5. Risico op vervolging van terugkerende artsen of familieleden/
vrienden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443
§ 6. Uit de wet voortvloeiende instroom beperking voor buitenlandse
artsen en patiënten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449
Afdeling II. Permissieve regimes: bestaande en denkbare instroom-
beperkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 450
§ 1. Vereiste van een voldoende langdurige en diepgaande arts-
patiëntrelatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 450
§ 2. Nationaliteits- of verblijfsvereiste voor patiënten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 451
§ 3. Nationaliteits- of verblijfsvereiste voor artsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 454
§ 4. Anciënniteitsvereiste voor artsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455
§ 5. Kwalifi
catie als niet-natuurlijke dood . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455
§ 6. Weigering om tegemoet te komen in de kosten van grensover-
schrijdende euthanasie of hulp bij zelfdoding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 457
Hoofdstuk III.
Nationale beperkingen: conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 461

DEEL VI.
ANALYSE VAN DE RECHTSGELDIGHEID VAN DE NATIONALE
BEPERKINGEN IN HET LICHT VAN DE MENSENRECHTEN EN
HET EU-RECHT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 463
Hoofdstuk I.Rechtsgeldigheid van uitstroombeperkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465
Afdeling I. Weigering om tegemoet te komen in de kosten van grens over-
schrijdende euthanasie of hulp bij zelfdoding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465
Afdeling II. Verbod om informatie te verspreiden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 466
Afdeling III. Reisverbod (voor patiënten) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 468
Afdeling IV. Risico op disciplinaire sancties voor terugkerende artsen . . . . . . 469
Afdeling V. Risico op vervolging van terugkerende artsen of familie-
leden/vrienden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 474
§ 1. Terugkerende artsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 474

§ 2. Terugkerende familieleden of vrienden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 477
Afdeling VI. Uit de wet voortvloeiende instroombeperking voor buiten-
landse artsen en patiënten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 482
Hoofdstuk II.
Rechtsgeldigheid van instroombeperkingen
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 483
Afdeling I. Vereiste van een voldoende langdurige en diepgaande arts-
patiëntrelatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
483
Afdeling II. Nationaliteits- of verblijfsvereiste voor patiënten . . . . . . . . . . . . . . 485
Afdeling III. Nationaliteits- of verblijfsvereiste voor artsen . . . . . . . . . . . . . . . . 493
Afdeling IV. Anciënniteitsvereiste voor artsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 497
Afdeling V. Kwalifi
catie als niet-natuurlijke dood . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 502
Afdeling VI. Weigering om tegemoet te komen in de kosten van
grensover schrijdende euthanasie of hulp bij zelfdoding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 503
Hoofdstuk III.
Helikopterperspectief: samenvattend en vergelijkend overzicht
. . . . . . . . . . . 507
ALGEMENE CONCLUSIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 533
Hoofdstuk I.
Het waarom en het hoe van dit onderzoek
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 535
Hoofdstuk II.
Bevindingen
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 537
Afdeling I. Nationale beperkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 537
Afdeling II. Mensenrechtelijk kader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 540
Afdeling III. Europeesrechtelijk kader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 543
Afdeling IV. Rechtsgeldigheid van de nationale beperkingen in het licht
van het mensenrechtelijk en het Europees rechtelijk kader . . . . . . . . . . . . . . . . . 547
Hoofdstuk III.
Afsluitende overwegingen
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 563
Tre f w o o rd e n re g i s t e r
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 565

Paginanummer

Levenseinde-diensten in Europa: de toelaatbaarheid van nationale beperkingen – 2024

Reeks gezondheidsrecht

Beschrijving

Uitleeninformatie

Korte inhoud:

Inhoudstabel:

Nieuwe zoekopdracht